×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Przeziębienie - przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie


Aktualizacja: dr n. med. Małgorzata Bulanda
Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

Przeziębienie to zespół objawów związanych z zapaleniem błony śluzowej nosa, gardła i zatok przynosowych, spowodowany zakażeniem wirusowym. Częstość przeziębienia różni się w zależności od sezonu i jest zmienna osobniczo.


Fot. iStock.com

Epidemiologia, czyli kiedy i jak często chorujemy na przeziębienie

Przeziębienie to prawdopodobnie najczęstsza choroba, która kilka razy w roku dotyka większość populacji na całym świecie.

Dorośli zapadają na przeziębienie średnio 2–4 razy w roku, u osób w podeszłym wieku choroba jest rzadsza (średnio 0,5–1 epizod przeziębienia w roku). U dzieci przeziębienie występuje około 2–3 razy częściej niż u dorosłych.

Prawdopodobnie nieco częściej przeziębiają się dorośli mający częsty kontakt z dziećmi. W miarę dorastania, a później starzenia się, nasz układ immunologiczny uczy się radzić sobie z coraz większą liczbą wirusów powodujących przeziębienie, dlatego u osób w podeszłym wieku choroba występuje najrzadziej.

Częstość przeziębienia różni się w zależności od sezonu i jest zmienna osobniczo. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych 20% wizyt u lekarza jest spowodowanych przeziębieniem. Dokładne dane epidemiologiczne pochodzą głównie z Ameryki Północnej. W Stanach Zjednoczonych co roku rejestruje się 62 miliony przypadków zgłoszonych do lekarza, a łączną liczbę zachorowań ocenia się od 500 milionów do miliarda!

Przeziębienie jest jedną z ważnych przyczyn nieobecności w szkole i pracy, w USA wyliczono, że choroba powoduje rocznie 22 miliony dni nieobecności w pracy i 20 milionów dni nieobecności w szkole (wg danych National Institute of Health z 2015 r.). Odnosząc te dane do populacji Polski, teoretycznie można oczekiwać około 9 milionów wizyt lekarskich z powodu przeziębienia. Niestety, dokładne dane dla naszego kraju są niedostępne, a ze względu na różnice w strukturze populacji i organizacji opieki zdrowotnej ekstrapolacja danych z USA jest obarczona olbrzymim błędem.

Kiedy i dlaczego się przeziębiamy?

Najwięcej zakażeń występuje w okresie jesienno-wiosennym. W naszej strefie klimatycznej przeziębienia występują najczęściej od października do marca. Tradycyjnie uważa się, że jest to spowodowane częstszym przebywaniem w pomieszczeniach zamkniętych, sprzyjającym przenoszeniu zakażenia.

Nie ma jednak wiarygodnych danych naukowych potwierdzających tę teorię i wiele osób podaje ją w wątpliwość (zauważmy, że w zurbanizowanym społeczeństwie intensywność przebywania w zatłoczonych pomieszczeniach jest podobna w różnych porach roku).

Według alternatywnej hipotezy za zwiększoną częstość przeziębień odpowiadają zmiany w błonie śluzowej nosa pod wpływem zimnego powietrza i wahań temperatury, które ułatwiają atak wirusów, osłabiając naturalne mechanizmy broniące nas przed zakażeniem.

Drogi przenoszenia przeziębienia

Do zakażenia dochodzi:

  • drogą kropelkową w czasie kontaktu z chorym, który – kaszląc lub kichając – rozpyla drobne kropelki wydzieliny dróg oddechowych, zawierające wirusy (dlatego ważne jest prawidłowe noszenie maseczek),
  • przez kontakt z zakażonymi przedmiotami; niektóre wirusy mogą przez kilka godzin przetrwać w środowisku, np. na przedmiotach codziennego użytku (na klamkach od drzwi, słuchawkach telefonów, poręczach itp.) – po dotknięciu zakażonego przedmiotu zarażamy się, dotykając ust, oczu lub nosa (dlatego ważna jest higiena rąk).

Przyczyny przeziębienia

Przeziębienie jest spowodowane zakażeniem wirusowym, jego przyczyną są bardzo różne i liczne gatunki wirusów (ponad 200). Z tego powodu większość z nas choruje wielokrotnie, często kilka razy w roku.

Najczęstsze wirusy powodujące przeziębienie to:

  • rynowirusy (są sprawcami 40–50% przypadków przeziębienia); opisano ponad 100 gatunków różnych rynowirusów,
  • koronawirusy – odpowiadają za 10–15% przypadków przeziębienia,
  • inne wirusy (m.in. adenowirusy, wirusy Coxsackie, wirusy paragrypy, parwowirusy, RSV i enterowirusy).

Część przypadków grypy jest klinicznie (bez specjalistycznych badań) nie do odróżnienia od przeziębienia, dlatego wśród przyczyn należy również wymienić wirusy grypy.

U chorych z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 lub wirusem grypy lekarz może w razie potrzeby zlecić odpowiednie badania w tym kierunku. Identyfikacja patogenu jest ważna dla oceny aktualnej sytuacji epidemiologicznej.

Patofizjologia, czyli mechanizmy przeziębienia

Wirusy dostają się do nosa wraz z wdychanym powietrzem zawierającym drobne kropelki zakażonej wydzieliny od innego chorego albo są przenoszone do nosa z rąk pacjenta.

Powierzchnia błony śluzowej nosa jest wyścielona przez komórki nabłonka i pokryta śluzem. Na powierzchni komórek nabłonka znajdują się liczne receptory, czyli białka umożliwiające interakcje z innymi komórkami organizmu. Są to między innymi receptory ICAM-1 (jedna z cząsteczek adhezyjnych, czyli ułatwiających komunikację pomiędzy komórkami), które służą do kontaktu z leukocytami, czyli białymi krwinkami.

Rynowirusy wykorzystują właśnie te białka (najczęstsza przyczyna przeziębienia), aby dostać się do wnętrza komórki. Zakażona komórka ulega zmianom spowodowanym szkodliwym wpływem wirusa. Wirus poza komórkami innych organizmów nie żyje w potocznym tego słowa znaczeniu. Nie oddycha, nie ma metabolizmu, nie ulega zmianom, nie rozmnaża się. Jest to nitka kwasu nukleinowego (w przypadku rynowirusów jest to kwas rybonukleinowy, RNA), otoczona białkową osłonką.

Gdy wirus dostanie się do komórki, sprawia, że zamiast własnych białek komórka zaczyna produkować białka potrzebne do budowy potomnych wirusów (zamiast własnego materiału genetycznego komórka używa materiału genetycznego wirusa, który sam nie może produkować białek). Komórka ginie, a uwolnione wirusy zakażają kolejne komórki. Na szczęście nie jesteśmy bezbronni. Wirusy są w stanie zainfekować tylko niektóre komórki. Zmieniona komórka jest rozpoznawana przez siły obronne organizmu (leukocyty, czyli białe krwinki), atakowana i zabijana. Często zdarza się, że w ten sposób udaje się powstrzymać zakażenie. Jeżeli organizm miał już wcześniej kontakt z danym wirusem, układ odpornościowy „nauczył się” szybko go rozpoznawać i kolejne zakażenie jest szybko opanowywane, objawy są łagodne lub w ogóle nie występują. Jeżeli proces zapalny nie doprowadza do szybkiego wyeliminowania wirusa, zakażenie rozprzestrzenia się na całą błonę śluzową nosa.

Produkty uwalniane z rozpadłych komórek i substancje wydzielane przez aktywowane („walczące”) leukocyty powodują zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych w błonie śluzowej i przenikanie płynu poza naczynia, co powoduje obrzęk błony śluzowej. Aktywowane komórki uczestniczące w procesie zapalnym wydzielają m.in. histaminę, prostaglandyny, bradykininę i wiele innych mediatorów wpływających na nasilenie reakcji zapalnej poprzez przyciąganie kolejnych leukocytów, ich aktywację i wpływ na zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych. Nos staje się niedrożny, pojawia się wodnisty katar. Przez ściany naczyń przechodzą coraz liczniejsze zastępy leukocytów atakujących zakażone komórki. Liczne leukocyty i produkty rozpadu komórek sprawiają, że wydzielina wyciekająca z nosa nabiera żółtego wyglądu.

W zależności od gatunku wirusa, który nas zaatakował, objawy mogą mieć zróżnicowany charakter i różne nasilenie. Trzeba jednak pamiętać, że o ile mechanizm odpowiedzi układu odpornościowego jest specyficzny dla różnych wirusów, o tyle objawy zwykle są niespecyficzne. Często pojawia się kaszel spowodowany zajęciem błony śluzowej krtani i tchawicy albo spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła (wydzielina spływając do krtani, pobudza odruch kaszlowy i jest wykrztuszana). Obrzęk błony śluzowej nosa może zamknąć ujścia zatok i spowodować lub nasilić zapalenie zatok. Jeżeli infekcja jest nasilona, substancje wydzielane przez komórki zapalne powodują objawy ogólnoustrojowe – gorączkę, złe samopoczucie, zmęczenie. Po kilku dniach infekcja zostaje pokonana, a nabłonek nosa szybko się regeneruje.

Objawy przeziębienia

Objawy przeziębienia utrzymują się przez około 7 dni, zwykle po 3–4 dniach osiągają największe nasilenie, a potem stopniowo ustępują.

Objawy występują około 1–2 dni po zakażeniu. Choroba często rozpoczyna się okresem złego samopoczucia. Niektórzy pacjenci skarżą się w tym czasie na uczucie wysychania, pieczenia lub drapania w nosie. Są to wczesne objawy towarzyszące inwazji wirusów na nabłonek błony śluzowej nosa. Kolejnym objawem jest często ból gardła, czasem chrypka. Następnie pojawiają się katar i kichanie. Ból gardła zwykle mija po 1–2 dniach. Początkowo wodnisty katar z czasem staje się gęstszy i często ma ropny charakter (żółte lub zielonkawe zabarwienie), a u niektórych chorych pojawia się kaszel. W pierwszych dniach choroby może występować również stan podgorączkowy (temperatura ciała 37–38°C). Gorączka częściej występuje u dzieci.

Objawy utrzymują się przez około 7 dni. Zwykle po 3–4 dniach osiągają największe nasilenie, a potem stopniowo ustępują. Katar i/lub kaszel mogą utrzymywać się u niektórych chorych nawet przez 2–3 tygodnie.

Zmiana charakteru kataru na ropny zwykle nie świadczy o tym, że choroba jest spowodowana przez zakażenie bakteryjne, ale jest objawem aktywacji sił obronnych organizmu. W wydzielinie z nosa pojawiają się liczne leukocyty (białe krwinki), które nadają jej żółte zabarwienie. Dlatego ropny wygląd wydzieliny z nosa nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyków. Kaszel może być suchy (bez odkrztuszania wydzieliny) lub wilgotny (z odkrztuszaniem wydzieliny, najczęściej białawej lub żółtej).

Jeżeli objawom przeziębienia towarzyszą gorączka, bóle mięśni i stawów, uczucie rozbicia, być może zachorowaliśmy na grypę. Ogólne zasady postępowania są podobne, a pewne odróżnienie przeziębienia i grypy wymaga wykonania badań w kierunku grypy. W większości przypadków poza okresem pandemii grypy wykonywanie tych badań nie jest potrzebne. Jeżeli objawy są bardzo nasilone, należy skontaktować się z lekarzem, który w najcięższych przypadkach może zalecić stosowanie leków działających na wirusy grypy. Leki te nie działają na wirusy powodujące przeziębienie. Ze względu na większe ryzyko powikłań zdecydowanie zalecane jest „przeleżenie” grypy w domu. Ponieważ pewne odróżnienie przeziębienia i grypy na podstawie objawów jest niemożliwe, tę zasadę warto stosować do wszystkich cięższych przypadków przeziębienia.

Podobnie, biorąc pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną, w przypadku wyżej wymienionych objawów, lekarz może zlecić wykonanie testu w kierunku zakażenia SARS-CoV-2.

U zdrowych osób przeziębienie jest samoograniczającą się chorobą, ale u osób ze współistniejącymi chorobami dróg oddechowych, np. astmą lub POChP, może doprowadzić do ich zaostrzenia. U osób z obniżoną odpornością (np. kobiety w ciąży, małe dzieci do 2. rż, starsi po 60. rż.), wtórne infekcje bakteryjne mogą wywołać powikłania, takie jak np. zapalenie zatok, zapalenie ucha, zapalenie oskrzelizapalenie płuc.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Do lekarza należy się zgłosić, jeżeli:

  • wystąpią duszność i/lub napady świszczącego oddechu,
  • gorączka >38°C i nasilony kaszel z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny utrzymują się dłużej niż kilka dni,
  • pojawi się silny i nieustępujący ból głowy, zatok (okolice nosa, czoło, szczęka) lub ucha,
  • objawy utrzymują się dłużej niż 10–14 dni lub nasilają się po 5–6 dni choroby.

Leczenie przeziębienia

Dostępne leki nie skracają istotnie choroby, a jedynie łagodzą jej objawy. Ważne jest postępowanie ogólne.

Zalecenia dla przeziębionych

  • odpoczynek, leżenie w łóżku, w razie potrzeby zwolnienie z pracy/szkoły,
  • picie odpowiedniej ilości płynów (szczególnie jeżeli przeziębieniu towarzyszy gorączka), np. wody mineralnej niegazowanej; nie powinno się pić napojów gazowanych,
  • doraźne zmniejszenie objawów można uzyskać dzięki inhalacjom ciepłego, nawilżonego powietrza.

czytaj więcej »

Zwalczanie objawów przeziębienia

Ból głowy, gardła, gorączka

Stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Najbezpieczniejszy jest paracetamol, przyjmowany jest doraźnie w razie objawów, w dawce 1–2 tabl. (500–1000 mg). Działanie leku utrzymuje się przez 4–6 godzin. Nie należy przekraczać dawki 4 g/dobę lub, jeżeli stosujemy lek dłużej niż 2–3 dni, dawki 2,5 g (5 tabletek). Przedawkowanie może spowodować uszkodzenie wątroby. Paracetamol wchodzi w skład wielu leków złożonych.

Można również zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, które są silniejsze, ale częściej powodują działania niepożądane. Do takich leków należą:

  • ibuprofen, zwykle 1 tabletka (czyli 200 mg, dostępne są też tabletki „forte” zawierające 400 mg leku), następnie w razie potrzeby co 6 godzin,
  • naproksen (1 tabletka, tj. 250–500 mg, następnie w razie potrzeby 1 tabletka co 6–8 godzin).

Najważniejsze działania niepożądane niesteroidowych leków przeciwzapalnych to:

  • uszkodzenie błony śluzowej żołądka (dlatego leków tych nie powinni stosować pacjenci z chorobą wrzodową),
  • upośledzenie czynności nerek u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek,
  • ryzyko ciężkiego napadu duszności u chorych na astmę (ok. 10% chorych na astmę ma tzw. astmę aspirynową, czyli jest nadwrażliwych na aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne; chorzy ci mogą bezpiecznie przyjmować typowe dawki paracetamolu).

Wbrew powszechnemu mniemaniu aspiryna (kwas acetylosalicylowy) nie wpływa na przebieg przeziębienia, a działa podobnie jak inne niesteroidowe leki przeciwzapalne – przeciwbólowo i przeciwgorączkowo.

Uwaga!

Aspiryny nie należy stosować u dzieci w wieku <12 lat ze względu na ryzyko tzw. zespołu Reye’a.

W razie bólu gardła można również stosować tabletki do ssania (np. Cholinex, Cholisept, Septolete, Validol itp.). Zawierają one miedzy innymi lek przeciwzapalny albo mentol. Przed użyciem należy przeczytać ulotkę albo poradzić się lekarza lub farmaceuty.

Wiele dostępnych preparatów „na ból gardła” (np. Neo-angin, Strepsils, Sebidin) zawiera leki działające przeciwdrobnoustrojowo, które nie mają działania przeciwbólowego. Nie wyklucza to ich stosowania, ponieważ ulgę często przynosi samo ssanie tabletki.

Ulgę przy bólu gardła mogą przynieść również domowe sposoby, takie jak picie małymi łykami ciepłego mleka z miodem lub płukanie gardła ciepłym roztworem soli.

Upośledzona drożność nosa, katar

Dostępnych jest kilka różnych grup leków:

  • leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane miejscowo (ksylometazolina, oksymetazolina); poprawiają szybko drożność nosa, nie wolno ich jednak stosować dłużej niż przez kilka dni, ponieważ przy dłuższym przyjmowaniu uszkadzają błonę śluzową nosa i mogą nasilić katar
  • leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane doustnie; zawierają pseudoefedrynę (lek spokrewniony z amfetaminą), która poprawia drożność nosa i działa słabo stymulująco na mózg.
  • Leku nie powinno się stosować u chorych z ciężkim nadciśnieniem tętniczym oraz niestabilną chorobą niedokrwienną serca. Pseudoefedryna jest najważniejszym składnikiem wielu złożonych preparatów reklamowanych jako specyfiki „na grypę i przeziębienie”. Badania pokazują, że włączenie w pierwszym dniu objawów leku złożonego z pseudoefedryny i ibuprofenu może złagodzić przebieg przeziębienia.
  • leki przeciwhistaminowe (np. deksbromfenyramina, cetyryzyna); mają słabe działanie poprawiające drożność nosa; stosowane są zwykle jako składnik preparatów wielolekowych; u niektórych chorych mogą powodować senność
  • można również stosować donosowo fizjologiczny roztwór chlorku sodu (Physiodose, Solnasin, Tetrisal) lub jałową wodę morską (Marimer, Sterimar) albo inhalacje pary wodnej.

Kaszel

Leki przeciwkaszlowe, hamujące kaszel (butamirat, dekstrometorfan, lewodropropizyna), są mało skuteczne w kaszlu spowodowanym przeziębieniem.

Jeżeli w oskrzelach obecna jest trudna do odkrztuszenia wydzielina, można zastosować preparat zawierający ambroksol albo gwajafenezynę.

Uwaga!

Należy zdecydowanie unikać złożonych preparatów zawierających zarówno lek przeciwkaszlowy, jak i wykrztuśny (najczęściej dekstrometorfan + gwajafenezyna).

Leki i preparaty wpływające na odporność i przebieg choroby

Nie ma wiarygodnych danych naukowych potwierdzających skuteczność witaminy C, rutozydu oraz leków homeopatycznych w leczeniu przeziębienia lub łagodzeniu jego objawów. Tabletki do ssania z cynkiem mogą pomóc w szybszym ustąpieniu przeziębienia, ale działają tylko wtedy, gdy rozpoczyna się ich przyjmowanie w ciągu 24 godzin od wystąpienia objawów (1 tabletka co 2 godziny, z przerwą nocną); mogą jednak wywołać skutki uboczne, tj. nieprzyjemny smak w ustach lub zaburzenia żołądkowo-jelitowe). Preparaty zawierające jeżówkę (Ecchinacea purpurea) mogą mieć korzystny wpływ we wczesnej fazie choroby. Wyniki badań nie są jednoznaczne, ale przynajmniej w niektórych badaniach i w metaanalizie (łącznej analizie danych z wielu badań) wykazano skuteczność niektórych z tych preparatów.

Antybiotyki

Stosowanie antybiotyków w leczeniu zakażeń wirusowych, takich jak przeziębienie, jest nieskuteczne i niewskazane. Paradoksalnie nadużywanie antybiotyków prowadzi do pojawienia się w populacji szczepów bakterii opornych na wiele antybiotyków, co utrudnia leczenie chorób, w których antybiotykoterapia jest konieczna (np. zapalenia płuc). Obecność ropnej wydzieliny z nosa nie świadczy o bakteryjnej etiologii kataru i również nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyku.

Preparaty „na grypę i przeziębienie” zawierające kilka leków

Preparaty takie zawierają najczęściej 2–3 leki. W skład większości z nich wchodzą paracetamol lub niesteroidowy lek przeciwzapalny, lek przeciwhistaminowy, pseudoefedryna bądź witamina C. Nie wpływają one na przebieg choroby, jedynie łagodzą jej objawy. Stosując preparaty wielolekowe, należy zapoznać się z ich składem i przeciwwskazaniami do stosowania poszczególnych leków. Leki przeciwhistaminowe mogą powodować senność, zaburzenia koncentracji i upośledzenie zdolności do kierowania pojazdami mechanicznymi. Pseudoefedryna wchodząca w skład większości z tych preparatów może powodować bezsenność, bóle głowy, pobudzenie, zwiększać ciśnienie tętnicze i działać szkodliwie u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca.

Zapobieganie przeziębieniu

Nie ma pewnych dowodów na to, że zmarznięcie lub ekspozycja na zimno zwiększają ryzyko przeziębienia.

W niektórych badaniach wykazano jednak, że np. wychłodzenie nóg zwiększa ryzyko zachorowania na przeziębienie. Na podstawie dostępnych danych trudno jednak ocenić w sposób wiarygodny, czy faktycznie zwiększa to ryzyko choroby. Na pewno do zachorowania oprócz zmarznięcia konieczne jest zakażenie.

Większość preparatów „poprawiających odporność” nie wpływa istotnie na ryzyko przeziębienia. Dane naukowe wskazują jedynie na możliwość korzystnego działania niektórych preparatów zwierających jeżówkę (Echinacea) lub czosnek. Chociaż jeżówka jest ogólnie dobrze tolerowana i ma tylko nieliczne działania niepożądane, w pojedynczych przypadkach może wywołać uszkodzenie wątroby. Regularne przyjmowanie witaminy C zmniejsza ryzyko przeziębienia prawdopodobnie tylko wśród bardzo intensywnie ćwiczących osób (np. maratończyków). Przegląd systematyczny opublikowany w 2020 r. wykazał, że nadal nie ma badań wskazujących, że suplementacja innymi mikroelementami zapobiega występowaniu przeziębień.

Co pomaga zapobiegać przeziębieniu?

  • Regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanym natężeniu (trening na poziomie wyczynowym może zwiększać ryzyko przeziębienia), a w okresie jesienno-zimowym noszenie odzieży zapewniającej komfort termiczny.
  • W okresach zwiększonej zapadalności należy unikać zatłoczonych miejsc, przebywając w pracy i w miejscach publicznych (np. w tramwaju, w bibliotece lub sklepie) nie należy dotykać rękami nosa lub oczu.
  • Unikanie bliskiego kontaktu z przeziębionymi osobami
  • Częste i długie mycie rąk mydłem (15–30 s).
  • Stosowanie środków odkażających na bazie alkoholu.

Osoby przeziębione najbardziej zakażają w czasie, kiedy zaczynają pojawiać się u nich objawy choroby.

 

Przeziębienie w pytaniach i odpowiedziach

Czy witamina C podnosi odporność? » dr med. Ernest Kuchar
Imbir w leczeniu przeziębienia » dr Jarosław Woroń
Cynk i witamina D w leczeniu przeziębienia » dr med. Ernest Kuchar
Jaka jest różnica między grypą a przeziębieniem? dr med. Ernest Kuchar
Kaszel po infekcji wirusowej » lek. Iwona Witkiewicz

 

14.12.2021
Zobacz także
  • Grypa i przeziębienie
  • Najważniejsze zalecenia dla przeziębionych
Wybrane treści dla Ciebie
  • Imbir – właściwości lecznicze, zdrowotne działanie imbiru
  • Zapalenie mięśnia sercowego
  • Grypa i przeziębienie
  • Przeziębienie, grypa czy COVID-19?
  • Ból gardła
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta